Šta su to proteini i koliko nam je dnevno potrebno

Proteini ili belančevine su važne prehrambene materije potrebne za preživljavanje i dobro zdravlje organizma. Sama reč protein izvedena je na naš jezik od grčke reči proteos, što u bukvalnom smislu znači prvi, a pravo značenje je najvažniji.

Proteini, odnosno belančevine, sastavni su delovi svake ćelije. Uz vodu, belančevine su najvažnije materije u telu; od prvenstvenog su značaja za rast i razvoj svih telesnih tkiva; glavni su izvor materija za izgradnju mišića, krvi, kože, kose, noktiju i unutrašnjih organa, uključujući srce i mozak.

Ako ne unosimo proteine redovno, naše telo će razgraditi samo sebe, zato se preporučuje da se dnevno unese oko 1 g proteina na 1 kg telesne mase.

Ljudsko telo ne može stvarati zalihe belančevina, kao što radi sa mastima. Zato ih je neophodno uzimati svaki dan. Zdrava ishrana prosečnog čoveka trebalo bi da sadrži oko 10% proteina.Međutim, dodatni zahtevi za proteinima postoje ukoliko se žele postići određeni efekti na povećanju mišićne mase našeg tela. U slučaju nedovoljnog unosa belančevina, razgrađuju se mišićna vlakna, a ne masti, jer se proteini tada koriste kao gorivo, a ne kao gradivni element.

Dobro kombinovanje namirnica u svakodnevnoj ishrani doprinosi boljem iskorišćenju belančevina unetih iz hrane. Glavni izvori proteina životinjskog porekla u ljudskoj ishrani su meso i riba, mleko, mlečni proizvodi i jaja, a biljnog, žitarice i proizvodi od žitarica, kao i skrobne biljke poput krompira i mahunarki. Belančevine životinjskog porekla imaju veću biološku vrednost nego belančevine biljnog porekla, ali su biljni proteini zdraviji.

Opasnost vreba kod onih namirnica koje su bogate proteinima, ali i zasićenim mastima, tako da se njihovim istovremenim unosom može povećati rizik od srčanih bolesti. Te namirnice su najčešće životinjskog porekla, kao npr. neadekvatno obrađena svinjetina. Preteran unos proteina bez prateće fizičke aktivnosti može izazvati povišen nivo holesterola, opterećen rad bubrega, dehidrataciju i gubitak kalcijuma.

Hronični manjak proteina usled loših navika ili iscrpljujućih dijeta uzrokuje slabost mišića, odnosno atrofiju mišićnih vlakana, kao i poremećeno funkcionisanje svih telesnih funkcija. Nedostatak belančevina takođe prouzrokuje zaostajanje u rastu i razvoju kod dece, odnosno izaziva smanjenje imuniteta kod šire populacije, kao i opadanje broja crvenih krvnih zrnaca i pojavu malokrvnosti, gubitak telesne težine i pojavu hroničnog umora. Radikalan primer zdravstvenih smetnji do kojih dolazi usled nepravilnog unosa belančevina je oboljenje koje se danas sreće u Gani i na jeziku ga se zove kvašiorkor. Javlja se kod dece starosti 1–5 godina, kada u ishrani postoji hroničan visok unos ugljenih hidrata, ali ne i proteina. Simptomi ove bolesti kreću se od bezazlenih promena na koži do drastičnih smetnji kao što je zaostao rast, dijareja, gubitak apetita, edemi i sl.

Slični poremećaji, ali u mnogo blažem obliku, mogu se dijagnostifikovati i kod dece u razvijenom delu sveta, čija se ishrana takođe sastoji od prekomernog unosa slatkiša tj. ugljenih hidrata, a nedovoljnog unosa proteina. Iako ova bolest ne pogađa širu populaciju, u rizičnu grupu spadaju i sportisti, a pre svih bodibilderi. Naime, usled velike želje da povećaju mišićnu masu, bodibilderi početnici često prave greške u ishrani i treninzima. Oni izlažu svoje telo velikom fizičkom naporu unoseći hranu bogatu ugljenim hidratima, a zaboravljaju na značaj proteina u ishrani. U takvim okolnostima nema napretka u povećanju mišićne mase, već imamo čak i stagnaciju rasta mišića povezanu sa velikom iscrpljenošću i padom imuniteta.

Iz svega ovoga može se zaključiti sledeće: da bi metabolizam proteina funkcionisao kako treba, neophodno je unositi ova jedinjenja ravnomerno sa drugim makronutritijentima – ugljenim hidratima i mastima.